Wojny polsko tureckie w XVII w. ( I i II połowa); przyczyny skutki oraz przebieg walk.

PRZYCZYNY POWSTANIA WOJNY Z TURCJĄ:

• Przyczyny wojny Rzeczpospolitej z Turcją, pierwsze napięcia, znaczenie układu z Buszy

• Przyczyną wojny polsko-tureckiej w pierwszej połowie XVII wieku był konflikt interesów obu państw w odniesieniu do sytuacji w Mołdawii oraz generalnie księstw naddunajskich. Innym tłem tego sporu były najazdy prowadzone z jednej strony przez Kozaków, z drugiej zaś przez Tatarów. W kwestii Mołdawii: w roku 1616 Turcja postanowiła zaznaczyć tam swoją obecność, wysyłając wojsko pod dowództwem Iskandera paszy. Miała to być – jak zaznacza Mariusz Markiewicz – swoista demonstracja siły, jednakże z pewnym zastrzeżeniem. Turcja prowadziła bowiem wtedy wojnę z Persją, a starała się nie angażować w dwa znaczące konflikty jednocześnie.

• W podobnym celu Zygmunt III Waza wysłał armię dowodzoną przez Stanisława Żółkiewskiego, która w roku 1617 znalazła się w Buszy nad Dniestrem. Jako że obie strony realnie nie chciały wtedy wojny, rozpoczęto rokowania, które zakończyły się zawarciem w Buszy układu. Podtrzymano deklarację o przyjaznych relacjach pomiędzy oboma państwami. Ponadto z jednej strony Polska miała zająć się sprawą najazdów prowadzonych przez Kozaków, podczas gdy Turcja miała zrobić to samo w kontekście najazdów tatarskich.

• Realnie jednak ani Rzeczpospolita, ani Turcja nie miały możliwości dopilnować, aby do wspomnianych najazdów nie dochodziło. Miały w tym kontekście też miejsce różne dziwne sytuacje. Przykładowo Stanisław Żółkiewski oraz Stanisław Koniecpolski nie ruszyli od razu przeciwko wojskom tatarskim w okolicach Orynina w 1619 roku. Sprawa ta oceniana jest różnie. Wspomina się o konflikcie Żółkiewskiego oraz miejscowego dowódcy, co stało się przyczyną takiej, a nie innej decyzji hetmana.- próby podporządkowania przez Polskę Mołdawii i Włoszczyzny 

SKUTKI WOJEN Z TURCJĄ:

• powstrzymanie naporu islamskiego na Europę i osłabienie pozycji Turcji

– powrót do poprzednich granic Rzeczypospolitej z Turcją

– zapożyczenie elementów kultury orientalnej (stroje, zwyczaj picia kawy)

– upadek krajowej polityki

– zastąpienie jej rywalizacją stronnictw prohabsburskiego i profrancuskiego

– spustoszenie południowych ziem państwa,

• Spustoszenia wojenne

• Utrata ziem 733tys.km2

• Nietolerancja religijna

• 1658r.-wygnianie braci polskich

• 1652r.-veto Władysław Sicińsk

Najważniejsze etapy walk z Turcją:

1) za panowania Zygmunta III Wazy

– wyprawa polska na Mołdawię i odwetowy atak Turcji:

– 1620 bitwa pod Cecorą (klęska, śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego)

– 1621 bitwa pod Chocimiem (zwycięstwo hetmana Jana Karola Chodkiewicza

- ustalenie granicy polskotureckiej na Dniestrze, rezygnacja Polski z wpływów w Mołdawii) Za panowania Władysława IV i Jana Kazimierza panował w relacjach z Turcją względny spokój.

2) za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego

– atak turecki na Rzeczpospolitą:

– 1672 upadek Kamieńca Podolskiego

– 1672 upokarzający traktat w Buczaczu (utrata przez Rzeczpospolitą Podola i prawobrzeżnej Ukrainy, zobowiązanie do płacenia Turcji haraczu)

– 1673 II bitwa pod Chocimiem (zwycięstwo hetmana Jana Sobieskiego; niewykorzystane politycznie) Za panowania Jana III Sobieskiego, po kolejnej wojnie, zawarto z Turcją rozejm (zniesienie haraczu, ale brak zmian terytorialnych).

3) 1683– odsiecz wiedeńska (powstrzymanie wyprawy tureckiej na Europę przez króla Jana III Sobieskiego). Wojny z Turcją zakończyły się w 1699 pokojem w Karłowicach (powrót do granic sprzed traktatu buczackiego). Pokój karłowicki był przedwczesny, bo można było uzyskać więcej od osłabionej Turcji, ale August II Mocny chciał zakończyć konflikt w związku z planowaną wojną na północy